Instytucja oskarżyciela posiłkowego została wprowadzona w art. 53 kodeksu postępowania karnego. Artykuł ten stanowi, że w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego pokrzywdzony może działać jako strona w charakterze oskarżyciela posiłkowego obok oskarżyciela publicznego lub zamiast niego.
Przepisy prawa rozróżniają dwa rodzaje oskarżycieli posiłkowych. Oskarżyciel posiłkowy uboczny to pokrzywdzony, który złożył oświadczenie o chęci zostania oskarżycielem posiłkowym i działa obok prokuratora w przypadku, gdy prokurator zdecydował się wnieść do sądu akt oskarżenia (czyli nie odmówił wszczęcia ani nie umorzył postępowania). Wspomniane oświadczenie (art 54 § 1 kpk) pokrzywdzony musi złożyć do sądu, w którym odbywać się będzie rozprawa w terminie od wniesienia aktu oskarżenia przez prokuratora do momentu rozpoczęcia przewodu sądowego (odczytania aktu oskarżenia na pierwszej rozprawie). Dopuszczenie do działania w charakterze oskarżyciela posiłkowego ubocznego nie wymaga postanowienia sądu.
Z kolei oskarżyciel posiłkowy subsydiarny jest instytucją przewidzianą dla przypadku, gdy prokurator nie chce wnieść aktu oskarżenia do sądu, czyli odmówi wszczęcia lub umorzy postępowanie (art. 55 § 1 kpk). W takim wypadku pokrzywdzony może działać w swoim imieniu zamiast prokuratora i wnieść subsydiarny akt oskarżenia do sądu. Aby jednak działać w takim charakterze musi być spełniony szereg wymagań. Procedura wygląda następująco:
- Prokurator nie znajduje podstaw do wszczęcia lub umarza postępowanie przygotowawcze.
- Pokrzywdzony (lub jego pełnomocnik) zaskarża decyzję prokuratora do sądu
- Sąd może uchylić decyzję prokuratora i nakazać ponowne rozpatrzenie sprawy
- Prokurator ponownie odmawia wszczęcia lub umarza postępowanie.
- W terminie miesiąca od otrzymania drugiej decyzji prokuratora pokrzywdzony (lub jego pełnomocnik) wnosi do sądu subsydiarny akt oskarżenia.
Co ciekawe, jeśli np. po uchyleniu odmowy wszczęcia postępowania prokurator je rozpocznie, a następnie umorzy, to całą procedurę należy przeprowadzić od początku. Oznacza to, że aby pokrzywdzony nabył prawa do działania w charakterze oskarżyciela posiłkowego, prokuratura musi po uchyleniu decyzji przez sąd wydać za drugim razem decyzję tego samego rodzaju (umorzyć po uchyleniu umorzenia, odmówić wszczęcia po uchyleniu odmowy wszczęcia).
Należy także zauważyć, że w przypadku subsydiarnego aktu oskarżenia istnieje przymus adwokacki, tj. tylko adwokat może sporządzić i podpisać taki akt oskarżenia (art. 55 § 2 kpk). Od tej zasady istnieje wyjatek – gdy pokrzywdzonym jest np. instytucja państwowa lub samorządowa, akt oskarżenia może sporządzić radca prawny.
Co może oskarżyciel posiłkowy?
Oskarżycielowi posiłkowemu, w przeciwieństwie do pokrzywdzonego, przysługują pełne prawa strony postępowania. A zatem:
- może zgłaszać wnioski dowodowe, czyli przedstawiać sądowi zgromadzone przez siebie dowody, np. wniosek o przesłuchanie dodatkowego świadka czy też włączenie do akt sprawy dostarczonych dokumentów lub nagrań;
- może zadawać zeznającym świadkom pytania. Warto w tym miejscu zauważyć, że Sąd powinien zapytać czy oskarżyciel posiłkowy chce zadać pytanie przesłuchiwanemu. Jeśli tego nie zrobi, należy poprosić o głos i poinformować, że ma się pytanie;
- ma prawo wypowiedzi, czyli może np. skomentować słowa oskarżonego lub jego pełnomocnika;
- ma pełen wgląd do akt oraz prawo do złożenia wniosku o sprostowanie protokołu rozprawy;
- ma prawo do mowy końcowej;
- ma prawo wniesienia środków odwoławczych, np. apelacji;
- może wnieść o uzasadnienie wyroku.
Dla wielu pokrzywdzonych ważna będzie możliwość złożenia w sądzie wniosku o informowaniu o istotnych faktach dotyczących przebiegu odbywania kary przez skazanego (jeśli do skazania dojdzie). Otóż pokrzywdzony może zażądać, aby być informowanym o: zwolnieniu skazanego z zakładu karnego po odbyciu kary, ucieczkach, przepustkach, warunkowych zwolnieniach, przerwach w odbywaniu kary, itp.
Powyższy spis nie wyczerpuje oczywiście wszystkich uprawnień oskarżyciela posiłkowego, ale w opinii Kancelarii Adwokat Anny Rurarz jest wystarczający, by stwierdzić, że roli tej nie sposób przecenić.
Prawa autorskie adwokat Warszawa Wola – Anna Rurarz
Data publikacji (stan prawny): 07.07.2014