Instytucja rażącej niewdzięczności została wprowadzona w art. 898 § 1 kodeksu cywilnego jako środek do odwołania darowizny – nawet tej, która została już wykonana (czyli obciążyła majątek darczyńcy). Ustawodawca uznał, że dokonanie darowizny wytwarza w relacjach między darczyńcą a obdarowanym obowiązek wdzięczności. Naruszenie tego zobowiązania skutkuje sankcją w postaci prawa do cofnięcia darowizny.
Niestety termin ten nie został nigdy sprecyzowany w przepisach prawa, natomiast w orzecznictwie panuje przekonanie, że za rażącą niewdzięczność można uznać nieprzyjazny czyn (lub zaniechanie) wymierzony bezpośrednio przeciwko darczyńcy dokonany z zamiarem wyrządzenia krzywdy lub szkody majątkowej. Akt taki musi być rażącym naruszeniem norm społecznych i rodzinnych.
Przykładem czynu będącego rażącą niewdzięcznością może być przemoc fizyczna lub psychiczna, nieudzielenie pomocy mimo oczywistych możliwości, zaniedbanie w przypadku osoby wymagającej opieki, kradzież, poważne pomówienie. Należy zauważyć, że czyny takie wymierzone przeciwko osobom trzecim, nawet bliskim darczyńcy nie są uważane za rażącą niewdzięczność, chyba że zostały dokonane w celu wyrządzenie krzywdy darczyńcy (np. psychicznej).
Za zachowania, które nie wyczerpują znamion rażącej niewdzięczności uznać można czyny nieumyślne obdarowanego, konflikty rodzinne typowe dla środowiska, z którego pochodzą strony, drobne umyślnie przykrości i krzywdy, zwłaszcza wywołane zachowaniem darczyńcy. Na uwagę zasługuje fakt, że zawiedzione oczekiwania darczyńcy dotyczące traktowania przedmiotu darowizny przez obdarowanego także nie są czynem rażącej niewdzięczności.
Należy pamiętać, że rażąca niewdzięczność nie może być podstawą do odwołania darowizny w przypadku, gdy:
- darczyńca wybaczył akt niewdzięczności obdarowanemu
- minął rok od momentu, w którym darczyńca o czynie się dowiedział
Roczny termin nie ma zastosowania w przypadku czynów ciągłych, nadal trwających. W przypadku czynów ciągłych, które ustąpiły termin liczy się od dnia, kiedy darczyńca dowiedział się o ich ustąpieniu.
Jak odwołać darowiznę z powodu rażącej niewdzięczności?
Darowiznę odwołuje się przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie (art. 900 k.c.). Warto zauważyć, że zwrot przedmiotu darowizny następuje stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 898 § 2 k.c.), co oznacza, że na obdarowanym leży obowiązek zwrotu rzeczy, jednak nie przenosi automatycznie jej własności na darczyńcę. Przykładowo w przypadku, gdy przedmiotem darowizny jest nieruchomość, strony powinny sporządzić umowę przeniesienia własności. Jeśliby natomiast obdarowany nie chciał zwrócić darowizny, darczyńca powinien wystąpić z powództwem cywilnym na drogę sądową.
Darowiznę odwołać może darczyńca lub jego spadkobiercy, jeśli w momencie śmierci darczyńca był do odwołania uprawniony. Wspomniany wcześniej roczny termin ma zastosowanie także tutaj, a jego bieg liczy się od dnia, w którym spadkobiercy dowiedzieli się o niewdzięczności obdarowanego.
Prawa autorskie adwokat Warszawa Wola – Anna Rurarz
Data publikacji (stan prawny): 27.06.2014